Sagnir frá Ítalíu frá 1802 segja að kastaníuhnetur hafi verið helsta fæða á ákveðnum stöðum og í ítölskum annálum frá 1879 segir að þjóðin hafi lifað á kastaníuhnetum í sex mánuði vegna uppskerubrests á korni.
Vinsældir kastaníuhneta drógust verulega saman á nítjándu og tuttugustu öld þar sem þær höfðu orð á sér að vera fátækrafæða og var sagt að kastaníuhnetubrauð hefaði sig illa.
Sett var í gang sérstakt átak árið 2015 til að varðveita sögu, menningu og landslag sem tengist kastaníutrjám og afurðum þeirra í Serchio dalnum. Geirinn hefur upplifað erfiðleika og er ekkert lát á því. Segja má að ræktun hafi nánast lagst af bæði vegna loftslagsbreytinga og lífsstílssbreytinga. Auk þess hafa sveppasýkingar haft áhrif á trjáheilsuna og fyrir nokkrum árum gerðu skordýr sem leggjast sérstaklega á kastaníutré mikinn skaða. Því var mætt með því að kynna til sögunnar önnur skordýr sem þrífast á skaðvaldinum, í stað þess að eitra eða álíka.
Þessu átaki er ætlað að efla kastaníuræktun og afurðir en einnig að endurvekja menninguna og kynna út frá fræðslu- og listrænum sjónarmiðum. Möguleiki er að ættleiða kastaníutré fyrir litlar 75€ á ári.
Algengasta trjátegundin í ræktun er castanea sativa. Ræktun kastanía hefur viðhaldist í Mugello-dal sem er rétt norður af Flórens á meðan átakinu er ætlað að blása lílfi í ræktun og afurðaframleiðslu í Serchio dalnum. Mugello hefur notið verndar Evrópusambandsins frá 1996. Sagt er að Mugello-kastaníuhnetur flysjist auðveldlega, þær séu sætar á bragðið, með vanillukeim og lausar við fnyk af myglu og mold.
Kastaníusögusafnið í Colognora er skemmtilega staðsett safn og þar verður öllum gestum ljóst hversu mikilvægt lífsviðurværi hnetan sú arna var á sínum tíma.
Í Serchio dalnum í Norður-Toskana er hægt að fara í gönguleiðir kastaníuhnetunnar upp um fjöll og firnindi og skoða þessi gefandi tré í þeirra náttúrulega umhverfi og smakka afurðirnar. Einnig hafa verið auðkenndir vegir sem tengja saman söguna og leiða bílandi fólk um söguslóðir.
Tré og aldin
Kastaníur koma oftast af trjám, einmitt, en geta líka vaxið á lágvöxnum runnum. Kastaníutrén geta náð ríflega 60 metra hæð og eru einstofna tré með trefjarót, stóra krónu og mikinn karakter. Börkurinn er sléttur á ungum trjám en verður hrjúfari viðkomu eftir því sem trén eldast, eins og við mannfólkið.
Aldinið, sem er brúnt að utan en hvítt innan, kallast hneta og er 5-11 cm í þvermáli og er umlukið þyrnóttri kápu sem lítur út eins og ígulker. Í hverju aldini eru oftast 1-3 hnetur ef um marroni hnetur er að ræða sem eru algengastar í Toskana. Sumar tegundir geta innihaldið allt að 7 hnetum.
Afurðir
Neysluhefðir eru ólíkar eftir löndum en á Ítalíu er algengt að marinera kastaníuhnetur í rauðvíni og léttrista áður en þær eru bornar fram. Þurrkað og malað kastaníuhnetumjöl má nota í bakstur og til að búa til pasta og sem sósu- og súpujafnara. Brauð og kökur úr kastaníuhnetuhveiti hafa gott geymsluþol.
Kastaníur er reyndar brúkaðar í allan fjandann. Þær eru einstaklega mjölmiklar og fitusnauðar og ekki skemmir fyrir að þær eru glútenlausar. Þær eru einnig notaðar heilar í marga rétti og koma þá gjarnan í staðinn fyrir kartöflur. Svo eru það náttúrulega karamelíseraðar kastaníuhnetur eða Marron glacé upp á franskan máta. Flestir þekkja líka ristuðu kastaníurnar um jólaleitið á jólamörkuðum í Evrópu. Svo er hunang. súkkulaði, ostur búið til úr kastaníuhentum sem og kastanettur sem eru úr kastaníuvið. Vín- og viskítunnur er gjarnan smíðaðar úr kastaníuvið og auðvitað mikið af húsgögnum og nytjamunum.
Ekki er allar kastaníur ætar og sumar eru einfaldlega hryllilega vondar. Hrossakastaníursem algengar eru í Norður-Evrópu eru alls ekkert lostæti og maður getur fengið verulega í magann á því að borða þær.
Breiðasti trjábolur sem mælst hefur er á kastaníutré við rót eldfjallsins Etnu á Sikiley, sem kallað er Hundrað hesta tréð. Ummál bolsins er 51 metri, þrátt fyrir að hann hafi orðið fyrir miklum skemmdum í gegnum tíðina af völdum eldinga og annarra náttúruhamfara.
Siðir og hjátrú Á Ítalíu var til siðs langt fram á nítjándu öld að borða kastaníuhnetur á allra heilagra messu, fyrstu tvo dagana í nóvember, og að skilja eftir nokkrar hnetur handa hinum framliðnu yfir nóttina.
Eitt af því fyrsta sem ég lærði þegar ég fór að umgangast Ítalíu var sú trú að fyrstu kastaníunni sem verður á vegi þínum að hausti áttu að setja í vasann og geyma hana þar allan veturinn. Hún heldur frá veikindum og kannski veirum sem okkur er ekkert vel við.
Það er vel þess virði að prófa, allavega.